ENEOLIT
m. avv. 4-3 m. y.
Ilk nomadlar ibodatxonasi
Ramziy majmua 1987-yilda Zarafshon daryosining chap qirg‘og‘ida topilgan. Samarqanddan
16 km sharqda, Jukov qishlog‘ining chekkasida joylashgan. Qutqaruv-muxofaza ishlarini
1992-yilda N. A. Avanesova olib borgan. Tadqiqotlar diametri 3,6 m, balandligi 0,4 m
bo‘lgan aylana shaklidagi tosh inshootni aniqladi (16×4 m maydonda qazish ishlari olib
borildi). Xalqaning markazida balandligi 0,47 m bo‘lgan tosh-stela o‘rnatilgan. Madaniy
qatlamlarning tabiati: uzoq muddatli o‘choq, oxrali chuqurliklar, singan idishlar, loydan
yasalgan buyumlar, hayvonlar suyaklari va boshqalar miloddan avvalgi IV-III ming
yilliklardagi dastlabki nomadlarning rasm-rusum va marosim harakatlarini ko‘rsatadi.
Yaxshi saqlanib qolgan bir nechta artefaktlarning joylashuvi diqqatga sazovordir. Gulxan
chuqurlarining birida ikkita teshasimon bolta va o‘q uchi, ikkinchisida falomorf pest topilgan.
Topilmalarning maksimal kontsentratsiyasi o‘choqlar atrofi da qayd etilgan. Devor atrofi dagi
turli joylarda qisqa muddat yongan olovdan qolgan ko‘mir va oxra dog‘lari, hayvonlarning
ko‘p sonli suyaklari (qo‘y, sigir, kiyik, qulon), uchrindi qurollar, mikroplastinkalar, bezak
toshlardan yasalgan zargarlik buyumlari (feruza, lazurit, turkuaz va boshqalar), yomafanasyev va kaltaminor-sarazm tiplaridagi qo‘lda yasalgan sopol idishlar fragmentlari
ochilgan. Xalqa hududida qabr bo‘lmagan yoki boshqa dafn izlari va odam qoldiqlari
topilmaganligi, ushbu inshoot muhim marosimlar o‘tkazish uchun mo‘ljallangan joy sifatida
ta’kidlashga imkon beradi. Ko‘rinib turibdiki, qurbonliklar keltirilgan inshootga bir necha
bor tashrif buyurilgan. Marosim paytida gulxan-mexroblar qurilgan va xudolarga sovg‘alar
qatorida olib kelingan qurollar ham bo‘lgan. Yodgorlik va topilmalarning tabiati, shubhasiz,
o‘rganilayotgan majmuani ilk ziyoratgohlarning shakllaridan biri sifatida ko‘rib chiqishga
imkon beradi.
16 km sharqda, Jukov qishlog‘ining chekkasida joylashgan. Qutqaruv-muxofaza ishlarini
1992-yilda N. A. Avanesova olib borgan. Tadqiqotlar diametri 3,6 m, balandligi 0,4 m
bo‘lgan aylana shaklidagi tosh inshootni aniqladi (16×4 m maydonda qazish ishlari olib
borildi). Xalqaning markazida balandligi 0,47 m bo‘lgan tosh-stela o‘rnatilgan. Madaniy
qatlamlarning tabiati: uzoq muddatli o‘choq, oxrali chuqurliklar, singan idishlar, loydan
yasalgan buyumlar, hayvonlar suyaklari va boshqalar miloddan avvalgi IV-III ming
yilliklardagi dastlabki nomadlarning rasm-rusum va marosim harakatlarini ko‘rsatadi.
Yaxshi saqlanib qolgan bir nechta artefaktlarning joylashuvi diqqatga sazovordir. Gulxan
chuqurlarining birida ikkita teshasimon bolta va o‘q uchi, ikkinchisida falomorf pest topilgan.
Topilmalarning maksimal kontsentratsiyasi o‘choqlar atrofi da qayd etilgan. Devor atrofi dagi
turli joylarda qisqa muddat yongan olovdan qolgan ko‘mir va oxra dog‘lari, hayvonlarning
ko‘p sonli suyaklari (qo‘y, sigir, kiyik, qulon), uchrindi qurollar, mikroplastinkalar, bezak
toshlardan yasalgan zargarlik buyumlari (feruza, lazurit, turkuaz va boshqalar), yomafanasyev va kaltaminor-sarazm tiplaridagi qo‘lda yasalgan sopol idishlar fragmentlari
ochilgan. Xalqa hududida qabr bo‘lmagan yoki boshqa dafn izlari va odam qoldiqlari
topilmaganligi, ushbu inshoot muhim marosimlar o‘tkazish uchun mo‘ljallangan joy sifatida
ta’kidlashga imkon beradi. Ko‘rinib turibdiki, qurbonliklar keltirilgan inshootga bir necha
bor tashrif buyurilgan. Marosim paytida gulxan-mexroblar qurilgan va xudolarga sovg‘alar
qatorida olib kelingan qurollar ham bo‘lgan. Yodgorlik va topilmalarning tabiati, shubhasiz,
o‘rganilayotgan majmuani ilk ziyoratgohlarning shakllaridan biri sifatida ko‘rib chiqishga
imkon beradi.
- Avanesova, N. A. Ancient miners of Zeravshan [Drevniye gornyaki Zeravshana] // Journal Archaeology of Uzbekistan. Samarkand-Tashkent: Fan, 2012. No. 1(4). PP. 3-35.
- Avanesova, N. A. Ceramics from the sett lement of miners and metallurgists near the Zeravshan [Keramika poseleniya gornyakov-metallurgov Zeravshana] // IMKU. Issue 39. Samarkand: Fan, 2015. PP. 47-62.
- Avanesova, N. A. Mining and metallurgical production of Zeravshan [Gornoye delo i metallurgiya proizvodstva Zeravshana] // Materials of the Republican conference «Markaziy Osiye tarikhi va archeologiyasi muammolari». Part 1. Samarkand: SamSU Publishing House, 2018.PP. 12-17.
- Avanesova, N. A. Mining and metallurgical production of Zeravshan [Gornoye delo i metallurgiya proizvodstva Zeravshana] // Materials of the Republican conference «Markaziy Osiye tarikhi va archeologiyasi muammolari». Part 1. Samarkand: SamSU Publishing House, 2018.PP. 12-17.
